Του Φάνη Ζουρόπουλου*
Ψάχνοντας προς τα πίσω για να βρούμε πηγές πότε, πως και από ποιους ιδρύθηκε και πρωτοκατοικήθηκε η Πτέρη, το όμορφο, υγιεινό και δροσερό χωριό της Αιγιάλειας σταματάμε στο 1700. Εκεί έχουμε τις πρώτες γραπτές ενδείξεις ότι η Πτέρη υπήρχε σαν οικισμός που είχε σχηματιστεί από Ρουμελιώτες που ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στα πλαίσια του επικοισμού που πραγματοποίησαν οι Βενετοί όταν έγιναν κύριοι της Πελοποννήσου, για να λύσουν το δημογραφικό. Από εκεί και πίσω υπάρχουν προφορικές μόνο μαρτυρίες, παλαιών οικογενειών, από πάππου σε εγγονό και πάλι το ίδιο, ότι πολλοί κάτοικοι της Στερεάς Ελλάδας για να γλυτώσουν από τους Τούρκους πέρναγαν τον Κορινθιακό και εγκαθίσταντο στην Πτέρη (ή Φτέρη είναι το ίδιο) ασχολούμενοι με την κτηνοτροφία περισσότερο. Στην διάρκεια της Τουρκοκρατίας ελάχιστες φόρες έφθασαν  Τούρκοι στην Πτέρη και αυτές για πολύ λίγο. Υπ’ όψιν ότι το υψόμετρο του χωριού είναι 1100 μ.

Σύμφωνα με τον ιστορικό Χαρίλαο Μηχιώτη από τα Άγραφα, οι πρώτοι Στερεολαδίτες που ήρθαν στην Πελοπόννησο και στην Πτέρη, είχαν εγκατασταθεί στη Ρούμελη ερχόμενοι από την Αλβανία, ήσαν Τουρκαλβανοί και Αρβανίτες δηλαδή, κατά μια άλλη εκδοχή ήσαν απόγονοι των Αρχαίων Αχαιών, οι ρίζες των οποίων πριν την κάθοδό τους   βρίσκονταν  στην Στερεά Ελλάδα και θεωρούνται γνήσιοι απόγονοι των Αρχαίων Ελλήνων... Γραπτή μαρτυρία για όλα αυτά δεν υπάρχει ούτε στην έρευνα του  Μηχιώτη, πέρα μόνο από προφορικές μαρτυρίες  παλαιών οικογενειών.

Στην Ιστορική αυτή καταγραφή των ριζών της Πτέρης ( γενέτειρας και της οικογένειας Ζουρόπουλου ή Ζούρη όπως ήταν το πρώτο όνομα της δικής μου οικογένειας) χρησιμοποίησα τις παρακάτω πηγές:

•    Wasmer Max, Die slaven in Griechenland Berlin, 1941

•    Αλεξανδρόπουλος Αλεξ. Ιστορία και τοπογραφία της Πτέρης και των χειμαδιών αυτής , Αθήνα 1919

•    Θανασουλόπουλος Μιχαήλ Κ., Μαυρίκιον Αιγιαλείας, Οικισμοί και μετανάσται εν Αχαΐα επί Βενετών (1961)- καταγωγή Πατριών. Ιστορική και λαογραφική μελέτη, 1974•    Ντόκος Κωνστνατίνος –Παναγόπουλος Γεώργιος, το βενετικό κτηματολόγιο της Βοστίτσας, Αθήνα, Μορφωτικό Ινστιτούτο Αγροτικής Τράπεζας, 1993

•    Παπαγεωργίου Γεώργιος Θ.,Η ιστορία του της Φτέρης  Αιγίου, Αθήνα, 1968

•    Παπανδρέου Γεώργιος, Καλαβρυτινή Επετηρίς,  1906

•    Τρακαδάς Περικλής Α., Βήματα στην Αχαϊκή γη. Ιστορική- λαογραφική επισκόπηση της Αχαΐας,  Πάτρα, Αχαϊκές εκδόσεις, 1997

•    Τρακαδάς Περικλής Α., Περιήγηση στο Νομό Αχαΐας , [Πάτρα], Αχαϊκές εκδόσεις, [1997] 2

Βασική  πηγή μου επίσης είναι και η μελέτη « Αχαΐα: Οικισμοί, οικιστές, αυτοδιοίκηση», που εκδόθηκε από την Ν.Ε.Π.Α. Αχαΐας και κυκλοφορεί και στα βιβλιοπωλεία.

Οικισμοί Πτέρη Αχλαδιά, Μπουφούσκια και Άγιος Παντελεήμων, αναφέρονται στη Βενετική απογραφή Grimani του 1700 ως  Pteri, Sego Acladia, Sego Pucustia ( Ζευγολατιό Μπουφούσκια- Κάτω Μπουφούσκια ), και Pandeleimona αντίστοιχα. Ο οικισμός Σέλιτσα (ν. Κάτω Πτέρη) απογράφεται αυτοτελώς για πρώτη φορά το 1835, ενώ ο Άγιος Ανδρέας απογράφεται αυτοτελώς αργότερα, το 1907. Την ίδια χρονιά απογράφεται για μια και μοναδική φορά αυτοτελώς ο οικισμός Βερσοβίτσι.

Το χωριό Πτέρη αναγράφεται και στο Βενετικό κτηματολόγιο της Βοστίτσας. Αναφέρεται ότι ο  οικισμός σχηματίστηκε από Ρουμελίωτες, πράγμα το οποίο είναι πολύ πιθανό, δεδομένου του επικοισμού της περιοχής που επιχείρησαν οι Βενετοί μετά την κατάκτηση της Πελοποννήσου, για να λύσουν το έντονο δημογραφικό πρόβλημα της ευρύτερης περιοχής. Και στην Πτέρη, όπως και στους γύρω οικισμούς, ήρθαν έποικοι  από τη Στερεά Ελλάδα. Σχετικά με την κατάκτηση της περιοχής κατά τους αρχαίους χρόνους έχει αναφερθεί ότι κοντά στην Πτέρη  βρισκόταν η αρχαία πόλη Κερύνεια, για της οποίας τη θέση έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς πολλές διαφορετικές απόψεις. Το όνομα του οικισμού είναι φυτώνυμο από το ομώνυμο δέντρο που βρίσκεται σε αφθονία στην περιοχή.

Ο οικισμός (Άγιος) Παντελεήμονας επίσης περιλαμβάνεται στο βενετικό κτηματολόγιο της Βοστίτσας να συνορεύει με την Πτέρη. Οι κάτοικοί του ήταν ποιμένες και γεωργοί και μάλιστα κατά τους χειμερινούς μήνες μετακινούνταν στον οικισμό Αχλαδιά. Οι περισσότεροι κάτοικοι έχουν πια μετακινηθεί μόνιμα στον Αχλαδιά, έχοντας μάλιστα δημιουργήσει και ξεχωριστή συνοικία. Δεν εγκατέλειψαν ποτέ όμως το χωριό τους,  όπου συνεχίζουν να καλλιεργούν και να διατηρούν περιουσίες, ενώ εξακολουθούν να πηγαίνουν εκεί και για παραθερισμό. Το όνομα του οικισμού οφείλεται σε ομώνυμο ναό. Κοντά στον οικισμό υπάρχει σπήλαιο στο οποίο ασκήτεψε ο Άγιος Λεόντιος και ονομάζεται, ακόμ ακια σήμερα «του Λεοντίτη η Σπηλιά». Τέλος, αναφέρεται ότι στο παρελθόν (αρχές 18ου αιώνα) μεγάλη καθίζηση που προκλήθηκε από σφοδρή καταιγίδα ανάγκασε πολλούς κατοίκους νε μετακινηθούν και στη γειτονική Πτέρη.

Ο οικισμός Αχλαδιά δεν αναφέρεται στο Βενετικό κτηματολόγιο της Βοστίτσας παρόλο που γνωρίζουμε ότι υπήρχε τότε… Στη βιβλιογραφία αναφέρεται ότι  περιοχή Αχλαδιά ονομαζόταν τότε η Άνω Κρόκοβα και αποτελούσε τμήμα του Κακοχωρίου (Δάφνες), όπως φαίνεται σε πωλητήριο της περιοχής. Συγκεκριμένα με αυτό το πωλητήριο του 1750 απέκτησαν  οι πρώτοι οικιστές την έκταση της Αχλαδιάς από την τουρκικής καταγωγής ιδιοκτήτριά της  και έχτισαν τα πρώτα σπίτια. Το όνομα Αχλαδιά δόθηκε μετά, λόγω των πολλών αχλαδιών που υπήρχαν εκεί. Όταν διαδόθηκε η καλλιέργεια της σταφίδας, ο πληθυσμός του οικισμού ανέβηκε κατακόρυφα  και οι κάτοικοι που διέμεναν μέχρι τότε στη Πτέρη  άρχισαν να κατοικούν μόνιμα στην Αχλαδιά. Ίσως έτσι εξηγείται και το γεγονός ότι, μετά το 1700, ο οικισμός δεν απογραφόταν παρά μόνο από το 1889 και έπειτα. Μάλιστα κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, οι κάτοικοι είχαν μετακινηθεί στην Πτέρη. Στην Αχλαδιά, όπως είδαμε και παραπάνω, μετακινούνται αρχικά εποχιακά και έπειτα μόνιμα και οι κάτοικοι του Παντελεήμονα . τέλος, γύρω από τον οικισμό Αχλαδιά, μυκηναϊκά ευρήματα μαρτυρούν την ύπαρξη ανθρώπινου στοιχείου στην περιοχή από αρχαιότατων χρόνων.

Ο οικισμός Μπουφούσκια είναι ένας ακόμα από τους οικισμούς για τον οποίο γίνεται αναφορά στο Βενετικό κτηματολόγιο της Βοστίτσας. Μάλιστα γίνεται διάκριση σε Άνω και Κάτω Μπουφούσκια, αλλά ήδη σημειώνεται από τότε ότι το Άνω χωριό δεν υπάρχει. Ο οικισμός αναφέρεται ότι σχηματίστηκε από κατοίκους της Πτέρης οι οποίοι είχαν κτήματα στη θέση όπου βρίσκεται το χωριό. Κατά τη λαϊκή παράδοση το όνομα του οικισμού οφείλεται στο πουλί μπούφος…

Ο οικισμός Σέλιτσα  (Κάτω Πτέρη), αναφέρεται να ιδρύθηκε μετά το 1813, έτος κατά το οποίο δύο Έλληνες αγόρασαν από τον Τούρκο ιδιοκτήτη την περιοχή. Από τότε και έπειτα κάτοικοι της Πτέρης μετακινούνταν στην περιοχή για την καλλιέργεια της γης. Το όνομα του οικισμού οφείλεται κατά κάποιους στην αρχαία πόλη Ελίκη, οι κάτοικοι της οποίας, μετά την καταστροφή της, την ξαναέχτισαν ορεινότερα,  θέση που βρίσκεται η Σέλιτσα. Έτσι το όνομα Σέλιτσα αναφέρεται ως παραφθορά του ονόματος Ελίκη. Κατά τον Wasmer όμως το όνομα σχετίζεται με τη σλάβικη λέξη selo που σημαίνει χωριό. Κατά άλλη εκδοχή το τοπωνύμιο φαίνεται να προέρχεται από την Αλβανική λέξη shelg-u= ιτιά, SHELGISTE= δάσος με ιτιές, αν βέβαια τότε στην περιοχή υπήρχαν ιτιές.

Ο οικισμός Άγιος Ανδρέας αναφέρεται ότι σχηματίστηκε την ίδια περίοδο με τη Σέλιτσα, όταν οι κάτοικοι της Πτέρης  αγόρασαν κτήματα στην περιοχή. Τότε χτίστηκαν και τα πρώτα σπίτια. Οι κάτοικοι εξακολουθούσαν να μετακινούνται στην Πτέρη. Ίσως γι’ αυτό ο οικισμός δεν απογράφεται αυτοτελώς παρά μόνο από το 1907 και έπειτα. Η ονομασία του χωριού οφείλεται σε ναό του Αγίου Ανδρέα.

Τέλος, ο οικισμός Βερσοβίτσι απογράφηκε αυτοτελώς μόνο μια φορά, ήταν  παραθεριστικός οικισμός των κατοίκων της  Πτέρης και έτσι είναι πολύ πιθανό το όνομα του να προέκυψε από την αρβανίτικη λέξη VERE-A   που σημαίνει καλοκαίρι, καλοκαιρινός τόπος παραθερισμού.

Ο οικισμός Πτέρη από διοικητικής απόψεως εμφανίζεται για πρώτη φορά σε επίσημη απόφαση του 1835 να ανήκει στο Δήμο Ελίκης, αποτελώντας μάλιστα την έδρα του . ο οικισμός Καλύβια Πτέρης εμφανίζεται εκείνη τη χρονική περίοδο να ανήκει στο Δήμο Βουρών, ενώ ο οικισμός (Άγιος) Παντελεήμονας ανήκει στο Δήμο Κερύνειας .  Το 1836 οι οικισμοί Πτέρη ( έδρα του δήμου) , Μποφούσκια και Καλύβια Πτέρης ανήκουν στο Δήμο Ελίκης. Το 1840 οι πέντε δήμοι της υποδιοίκησης (επαρχίας) Αιγιαλείας μετασχηματίζονται σε τρεις και έτσι οι οικισμοί Πτέρη, Καλύβια Πτέρης και Μπουφούσκια εντάσσονται στο Δήμο Αιγίου, ενώ ο οικισμός Παντελεήμων στο Δήμο Κερπινής της επαρχίας Καλαβρύτων.

Το 1912, με τη σύσταση των κοινοτήτων, σχηματίστηκε η κοινότητα Πτέρης, περιλαμβάνοντας τους οικισμούς Πτέρη, Άγιο Ανδρέα, Σέλιτσα Πτέρη, Αχλαδέα, Μπουφούσκια, και Βερσοβίτσα, ενώ ο οικισμός Παντελεήμονας εντάσσεται στην κοινότητα Βάλτσας (Βάλτας Καλαβρύτων). Το 1929 ο οικισμός Αχλαδιά αποσπάται από την κοινότητα Πτέρης και σχηματίζει αυτόνομη κοινότητα. Το 1930 ο οικισμός Άγιος Παντελεήμων αποσπάται από την κοινότητα Βάλτας και εντάσσεται στην κοινότητα Πτέρης. Το 1933 οι κοινότητες Αχλαδιάς και Πτέρη συγχωνεύονται σε μια κοινότητα υπό το όνομα κοινότητα Πτέρης και με έδρα τον ομώνυμο οικισμό. Το 1954 η έδρα της κοινότητας Πτέρης μεταφέρεται στον οικισμό Αχλαδιά και το 1955 από τον οικισμό Αχλαδιά  στον οικισμό Σέλιτσα για να επιστρέψει το 1962 στον οικισμό Πτέρη. Το 1964 ο οικισμός Σέλιτσα της κοινότητας Πτέρης  μετονομάζεται σε Κάτω Πτέρη. Από το 1997 ως και το 2010 η τέως κοινότητα Πτέρης αποτέλεσε ομώνυμο διαμέρισμα του Δήμου Αιγίου .

Σήμερα το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού μοιράζεται μεταξύ Κάτω Πτέρης (Σέλιτσας) και Αχλαδιάς . η πλειοψηφία των κατοίκων της περιοχής ασχολούνται με τον πρωτογενή τομέα της οικονομίας, κυρίως με τη γεωργία. Πολλές είναι οι κατοικίες που απογράφηκαν ως  κενές το 2001, γεγονός που πιθανώς να οφείλεται στο ότι οι κάτοικοι εξακολουθούν να μετακινούνται μεταξύ των οικισμών λόγω των καλλιεργειών τους.

Το χωριό καταστράφηκε ολοσχερώς  στις 17 Δεκεμβρίου 1943 από τα Γερμανικά στρατεύματα που επέστρεφαν από τα Καλάβρυτα, μετά την πραγματοποίηση του ολοκαυτώματος δολοφονώντας 870  περίπου αμάχους.

Η καταστροφή ήταν ενταγμένη στην «επιχείρηση Καλάβρυτα» ένα σκοτεινό πολιτικό έγκλημα, για το οποίο έχω αφιερώσει χρόνια έρευνας και δεκάδες δημοσιεύματα.

Στις 25 Ιουλίου του 2007, επίσης μεγάλη πυρκαγιά που ξεκίνησε από την Κουνινά, πέρασε τον Σελινούντα και ανέβηκε προς την Πτέρη, κατακαίοντας  350.000 στρέμματα του σπάνιου ελατοδάσους  της περιοχής και αρκετά σπίτια. Το  περισσότερο μέρος του χωριού όμως σώθηκε.

* Ο Φάνης Ζουρόπουλος είναι εκτελεστικός Πρόεδρος της Ένωσης Ευρωπαίων Δημοσιογράφων και Τ. Πρόεδρος της Ένωσης Επαρχιακού Τύπου.

Author: Φάνης Ζουρόπουλος